بهترین شیوه‌های ردیابی دارایی‌ها (Asset Tracking): چگونه می‌توان از داده‌های به‌دست‌آمده از دارایی‌ها بیشترین ارزش را استخراج کرد

فناوری ردیابی دارایی‌ها (Asset Tracking) امروزی این امکان را فراهم کرده است که بیش از هر زمان دیگری از وضعیت تجهیزات خود آگاه باشیم. اگر فکر کردن به حجم عظیم این داده‌ها و پتانسیل آن‌ها برایتان هیجان‌انگیز است، شما تنها نیستید.

با این حال، نکته‌ای وجود دارد: این موج داده‌های دارایی، وقتی از نزدیک به آن نگاه کنید، بیشتر شبیه به یک سونامی است.

هدف داده‌ها این است که کارها را آسان‌تر کنند، اما استخراج داده‌های باکیفیت، تحلیل آن‌ها و به‌کارگیری مؤثرشان کار دشوار و زمان‌بر است. در واقع، معمولاً حدود ۸۰٪ از زمان صرف جمع‌آوری، پاک‌سازی و سازمان‌دهی داده‌ها می‌شود.

این مقاله تلاش می‌کند این فرآیند را آسان‌تر کند، با ارائه مجموعه‌ای از بهترین شیوه‌ها برای ردیابی دارایی‌ها و نکاتی برای استفاده مؤثرتر از داده‌ها پس از جمع‌آوری آن‌ها.

ردیابی دارایی‌ها (Asset Tracking) چیست؟

ردیابی دارایی‌ها به معنای پایش میزان استفاده، عملکرد و هزینه‌های دارایی‌های ثابت است؛ برای مثال، دستگاه‌های بسته‌بندی یا پرکن بطری در یک خط تولید.

فناوری‌های ردیابی دارایی‌های امروزی این امکان را فراهم کرده‌اند که بیش از هر زمان دیگری از تجهیزات خود آگاه شویم، اما یک نکته وجود دارد: این حجم از داده‌های دارایی، وقتی از نزدیک به آن نگاه کنید، شبیه به یک سونامی به نظر می‌رسد.

جیسون آفارا (Jason Afara)، مهندس راهکارهای شرکت Fiix که سال‌ها به‌عنوان مدیر نگهداری فعالیت داشته، ردیابی دارایی را این‌گونه تعریف می‌کند:

«من به ردیابی دارایی به‌عنوان ابزاری برای اندازه‌گیری عملکرد دارایی‌های ثابت و حیاتی تولید نگاه می‌کردم.
 هدف نهایی من این بود که تأثیر مالی فعالیت‌های نگهداری را بر هر تجهیز مشخص کنم؛ از زمان ازکارافتادگی (Downtime) گرفته تا نیروی انسانی و قطعات مصرفی، و اینکه مجموع این عوامل چگونه بر تولید اثر می‌گذارد. در نهایت، این اطلاعات به من کمک می‌کرد تا سلامت دارایی‌ها را حفظ کرده و بودجه‌ای دقیق برای آینده پیش‌بینی کنم.»

این رویکرد، گامی بزرگ در جهت ایجاد یک برنامه کارآمدتر برای مدیریت دارایی‌ها (Asset Management Program) محسوب می‌شود. داده‌هایی که از این دارایی‌های حیاتی جمع‌آوری می‌کنید، به‌طور مستقیم بر نحوه مدیریت قطعات یدکی، طراحی فرآیندها، و تصمیم‌گیری‌های عملیاتی شما تأثیر خواهد گذاشت.

شاخص‌های ردیابی دارایی‌ها (Asset Tracking Metrics): چه چیزهایی را باید اندازه‌گیری کرد

اولین گام در اجرای موفق یک برنامه ردیابی دارایی‌ها (Asset Tracking Program) این است که بدانید دقیقاً چه نوع اطلاعاتی برای شما ضروری است.

با این حال، باید توجه داشت که این فهرست، فهرستی قطعی از شاخص‌های ردیابی دارایی‌ها نیست، چرا که هر سازمان یا واحد صنعتی بسته به ماهیت فعالیت خود، معیارهای متفاوتی را اندازه‌گیری می‌کند. هدف در اینجا ارائه چند شاخص کلیدی عملکرد (KPI) عمومی است تا بتوانید بر اساس شرایط خاص سازمان خود تصمیم بگیرید که کدام شاخص‌ها برای شما مناسب‌تر خواهند بود.

1. ایمنی (Safety)

جیسون، از تجربه‌اش در محیط کارگاه می‌گوید:

«در آغاز تقریباً هر جلسه‌ای، یکی از موضوعات اصلی مورد بحث ما، ایمنی بود. ایمنی بخش جدایی‌ناپذیر هر گفت‌وگویی درباره ردیابی دارایی‌ها، عملکرد تجهیزات و موفقیت کلی واحد بود.»

شاخص‌های مرتبط با سلامت، ایمنی و انطباق (Health, Safety, and Compliance) معمولاً شامل داده‌هایی مانند تعداد حوادث (Accidents) و ساعات کاری از دست‌رفته (Lost Hours) هستند. با این حال، چند شاخص دیگر نیز وجود دارند که نشان می‌دهند سازمان تا چه اندازه در پیشگیری از خطرات ایمنی عملکرد خوبی دارد:

• درصد ممیزی‌ها و وظایف انطباقی انجام‌شده در موعد مقرر
  
  

• درصد شرایط نامطلوب شناسایی و اصلاح‌شده
  
  

• درصد کارکنانی که آموزش کافی دیده‌اند
  
  

پایش این داده‌ها برای هر دارایی، باعث بهبود زمان کارکرد (Uptime)، تسهیل فرآیند آموزش نیروهای جدید (Onboarding) و افزایش انطباق با ممیزی‌ها (Audit Compliance) می‌شود؛ در نتیجه، سازمان می‌تواند با ایمنی بیشتر و وقفه‌های کمتر فعالیت کند.

2. هزینه‌ها (Costs)

خوان روییز (Juan Ruiz)، مدیر عملیات در یکی از کارخانه‌های تولیدی می‌گوید:

«تنها زبانی که همه می‌فهمند، زبان پول است.»

از مدیرعامل گرفته تا تکنسین‌ها، خط نهایی سود و زیان (Bottom Line) برای همه اهمیت دارد. به همین دلیل، بخش زیادی از داده‌های ردیابی دارایی‌ها حول محور هزینه‌ها می‌چرخد.
 خوان توضیح می‌دهد:

«اگر بتوانید تمام مشکلات تجهیزات را به زبان پول ترجمه کنید و نشان دهید چطور می‌توان آن‌ها را حل کرد، در واقع استراتژی و هزینه‌های مربوط به آن را به‌خوبی توجیه کرده‌اید.»

اما این مفهوم چگونه در داده‌های دارایی‌ها بازتاب می‌یابد؟
 جیسون پیشنهاد می‌کند که ابتدا از زمان ازکارافتادگی (Downtime) شروع کنید و سپس سراغ علت ریشه‌ای (Root Cause) آن بروید.

«وقتی تجهیزات از کار می‌افتند، در واقع دارید به کارکنان پول می‌دهید که بیکار بایستند و در عین حال از دست رفتن تولید، زیان مالی ایجاد می‌کند. باید دارایی‌هایی را که مکرراً دچار مشکل می‌شوند شناسایی کرده و روی رفع علت اصلی تمرکز کنید.»

خوان ترجیح می‌دهد روی شاخص‌هایی مانند میانگین زمان بین خرابی‌ها (MTBF - Mean Time Between Failure) و میانگین زمان تعمیر (MTTR - Mean Time To Repair) تمرکز کند تا هزینه‌ها را پایین نگه دارد.

«اگر بتوانید بفهمید در فاصله بین خرابی و تعمیر چه اتفاقی می‌افتد، می‌توانید فرایند و زمان بازیابی را بهبود دهید.»

در نهایت، خوان اضافه می‌کند:

«صنایع مختلف ممکن است شاخص‌های متفاوتی داشته باشند، اما همه‌ی آن‌ها باید بر پایه‌ی قابلیت اطمینان (Reliability) و عمر مفید تجهیزات (Useful Life of Equipment) استوار باشند تا بتوان هزینه‌ها را به‌صورت مؤثر کنترل کرد.»

نرخ تولید و کیفیت (Throughput and Quality)

جیسون می‌گوید:

«همیشه باید میان کیفیت (Quality) و کمیت تولید (Quantity of Production) از یک‌سو و هزینه‌ها (Costs) از سوی دیگر، تعادل برقرار شود.
 اگر دستگاهی در هر دقیقه ۱۰۰ واحد تولید کند اما فقط ۹۰ واحد از آن قابل استفاده باشد، در آن صورت اعداد مربوط به ظرفیت و زمان کارکرد واقعی (Uptime) چندان معنا و ارزشی نخواهند داشت.»

پایش شاخص‌های نرخ تولید (Throughput) و کیفیت (Quality)، سوخت اصلی برای برنامه‌ریزی بلندمدت (Long-term Planning) است.
 خوان در این‌باره توضیح می‌دهد:

«وقتی داده‌هایی از عملکرد تجهیزات در بازه‌ای دو تا سه‌ساله در اختیار داشته باشید، می‌توانید تشخیص دهید که هر تجهیز در چه مرحله‌ای از چرخه عمر (Lifecycle) خود قرار دارد، وضعیت سلامت آن چگونه است، چه زمانی باید تعمیر، تعویض یا ارتقاء یابد، و همچنین چگونه تغییر تقاضای مشتریان بر عملکرد آن تأثیر می‌گذارد.
 از این طریق، می‌توانید ظرفیت بلندمدت کارخانه را به‌طور دقیق پیش‌بینی کنید.»

شاخص کلاسیک OEE برای اندازه‌گیری عملکرد تولید

شاخص اثربخشی کلی تجهیزات (Overall Equipment Effectiveness - OEE) یکی از معیارهای کلیدی برای ارزیابی هم‌زمان در دسترس بودن (Availability)، عملکرد (Performance) و کیفیت (Quality) تجهیزات است تا میزان بهره‌وری عملیاتی (Operational Efficiency) مشخص شود.

کاربردهای OEE در تحلیل و تصمیم‌گیری

OEE را می‌توان به دو شکل عمده به کار برد:

1. شناسایی دارایی‌های با عملکرد ضعیف (Underperforming Assets)
    از طریق OEE می‌توان تجهیزاتی را که عملکرد مطلوبی ندارند شناسایی کرده و علت آن را بررسی کرد. برای مثال:
   
   

   • آیا مشکل از اجرای یک محصول جدید روی دستگاه است؟
     
     

   • آیا قطعات دستگاه دچار ناهماهنگی یا عدم تنظیم (Misalignment) شده‌اند؟
     
     

   • آیا لازم است کل فرآیند تولید بازنگری شود؟
     
     

2. تصمیم‌گیری آگاهانه در خرید تجهیزات جدید (Informed Equipment Purchasing)
    اگر دستگاه فعلی دارای شاخص OEE برابر با ۷۰٪ باشد، تجهیز جایگزین باید OEE بالاتری داشته باشد تا سرمایه‌گذاری جدید بتواند بهره‌وری کلی سیستم را افزایش دهد.

ابزارهای ردیابی دارایی‌ها (Asset Tracking Tools)

درک این‌که هر بخش از سیستم ردیابی دارایی‌ها (Asset Tracking System) چگونه با سایر بخش‌ها همکاری می‌کند، برای بقا در میان موج عظیم داده‌ها و دستیابی به اطلاعاتی ارزشمند که موجب بهبود واقعی می‌شوند، حیاتی است.

جو کوهن (Joe Kuhn)، دارنده گواهینامه CMRP و بنیان‌گذار شرکت Lean Reliability، در این زمینه می‌گوید:

«بزرگ‌ترین چالش، غرق شدن در حجم انبوه داده‌ها و ندانستن این است که چطور باید آن‌ها را فیلتر، مرتب و به‌طور مؤثر و کارآمد استفاده کرد.
 داده‌ها مسیر را به شما نشان می‌دهند، اما باید آن داده‌ها را تأیید (Verify) کنید، فرصت‌ها را شناسایی کنید، و در نهایت، دست‌به‌عمل شوید.»

گزارش‌های نگهداری تجهیزات (Equipment Maintenance Logs)

گزارش‌های نگهداری تجهیزات یکی از منابع کمتر استفاده‌شده در حوزه داده‌های دارایی هستند. هرچند پیش‌تر به پتانسیل داده‌محور این گزارش‌ها اشاره شده است، در ادامه چند بهترین شیوه (Best Practices) برای استخراج داده‌های مفید از این گزارش‌ها آورده می‌شود:

• از قالب استاندارد گزارش نگهداری (Standard Maintenance Log Template) برای تمام دارایی‌ها استفاده کنید. این کار باعث می‌شود برای هر تجهیز یک خط مبنای ثابت (Baseline) وجود داشته باشد، خطاها کاهش یابد و تحلیل داده‌ها آسان‌تر شود.
  
  

• گزارش‌ها را در یک محل مشخص و امن نگهداری کنید؛ ترجیحاً در نرم‌افزار مدیریت نگهداری رایانه‌ای (Cloud-based CMMS) تا دسترسی سریع‌تر و ریسک از بین رفتن داده‌ها کمتر شود.
  
  

• در زمان تعویض شیفت کاری (Shift Change)، گزارش‌ها را به‌صورت منظم بین شیفت‌ها مبادله کنید تا همه کارکنان به داده‌های موردنیاز خود برای افزایش ایمنی (Safety) و بهره‌وری (Productivity) دسترسی داشته باشند.
  
  

شش روش برای استفاده از گزارش‌های نگهداری تجهیزات در تصمیم‌گیری‌های داده‌محور (Data-Driven Decisions)

در ادامه مقاله، شش روش کاربردی معرفی می‌شود که به کمک آن‌ها می‌توان از گزارش‌های نگهداری تجهیزات برای اتخاذ تصمیم‌های مبتنی بر داده استفاده کرد—روش‌هایی که سازمان‌ها را قادر می‌سازد تا از داده‌های عملیاتی نه فقط برای پایش (Monitoring)، بلکه برای بهبود قابلیت اطمینان (Reliability)، کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری دارایی‌ها بهره بگیرند.

نرم‌افزار و فناوری‌های نگهداری (Maintenance Software and Technology)

ما می‌توانستیم صدها کلمه درباره انواع مختلف نرم‌افزارهای نگهداری و ویژگی‌های هر سیستم ردیابی دارایی بنویسیم (و نوشتیم)، اما در اینجا به یک فهرست کوتاه‌تر خواهیم پرداخت:

• نرم‌افزار CMMS (سیستم مدیریت نگهداری کامپیوتری): این نرم‌افزار به تیم‌های نگهداری کمک می‌کند تا سوابق دقیق و متمرکزی از دارایی‌ها و کارهای انجام‌شده نگهداری کنند، به‌طوری که بتوانند آن‌ها را برنامه‌ریزی، ردیابی و بهینه‌سازی کنند.
  
  

• نرم‌افزار EAM (مدیریت دارایی‌های فیزیکی): این نرم‌افزار نمای کلی از دارایی‌های فیزیکی و زیرساخت‌ها در طول تمام چرخه عمر آن‌ها (از طراحی و تأمین گرفته تا انهدام و جایگزینی) فراهم می‌کند.
  
  

• راهکارهای APM (مدیریت عملکرد دارایی‌ها): این راهکارها ابزارهای مختلف (مانند اینترنت اشیاء (IoT) و هوش مصنوعی (AI)) را به هم متصل می‌کنند تا قابلیت اطمینان (Reliability) و دسترس‌پذیری (Availability) دارایی‌ها، کارخانه‌ها، سیستم‌ها و زیرساخت‌ها را بهبود بخشند.
  
  

• نرم‌افزار ERP (برنامه‌ریزی منابع سازمانی): این نرم‌افزار داده‌های تراکنشی از تمام واحدهای تجاری را جمع‌آوری و آن‌ها را به هم متصل می‌کند تا تمام افراد یک سازمان از همان فرآیندها و اطلاعات استفاده کنند.
  
  

• فناوری MES (سیستم اجرایی تولید): این فناوری تمامی فعالیت‌ها در خط تولید را کنترل می‌کند تا محصولات با کیفیت بالا را سریع‌تر و با هزینه‌های کمتر تولید کند.
  
  

• جمع‌آورندگان داده (SCADA، PLC، حسگرها): این ابزارها به تولیدکنندگان کمک می‌کنند تا فرآیندهای صنعتی را از طریق پایش و پردازش داده‌های زمان واقعی دارایی‌ها کنترل کرده و آن‌ها را در فایل‌های گزارش ثبت کنند.
  
  

نکات مهم هنگام خرید، پیاده‌سازی و استفاده از نرم‌افزار مدیریت دارایی

1. ابزارها هستند، نه معجزه: بدون وجود افراد، فرآیندها و فرهنگ مناسب، مزایای بالقوه فناوری‌های نگهداری از دست می‌روند. جو کوهن (Joe Kuhn) می‌گوید:
   
   
    «هدف اصلی تمام این ابزارها… این است که تصمیمات بهتری با اطلاعاتی که داریم بگیریم.
    فناوری یک ابزار است. اگر از این ابزار برای دستیابی به نتایج تجاری اساسی (Fundamental Business Results) استفاده نکنید، کمکی به شما نخواهد کرد. یک KPI بدون اقدام هیچ معنایی ندارد.»
   
   
   

2. باید با هم ارتباط داشته باشند: وقتی سیستم‌ها به هم متصل می‌شوند، اجازه می‌دهید که آن‌ها اطلاعات را با هم به اشتراک بگذارند و به‌طور هماهنگ عمل کنند. ممکن است شما حسگرها، PLCها، CMMS و نرم‌افزار ERP داشته باشید، اما اگر این سیستم‌ها یکپارچه نباشند، کارایی کمتری خواهند داشت. جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها دشوار، کم‌دقت‌تر و ROI (بازده سرمایه‌گذاری) پایین‌تر خواهد بود.
   
   

مدل PDCA: جان بخشیدن به داده‌ها (Bring the Data to Life)

یکی از مؤثرترین روش‌ها برای استفاده از داده‌های ردیابی دارایی در برنامه نگهداری، استفاده از مدل PDCA است: برنامه‌ریزی (Plan)، اجرا (Do)، بررسی (Check) و عمل (Act).

برنامه‌ریزی (Plan)

این مرحله مربوط به ایجاد نقشه‌راه برای نگهداری و ردیابی دارایی‌ها است.
 خوان (Juan) می‌گوید:

«باید هدفی برای دستیابی داشته باشید.
 شما باید یک هدف عملکرد دارایی‌ها برای سال تعیین کنید و طبق آن ردیابی کنید.»

مرحله بعدی توسعه فرآیندها و روش‌ها برای دستیابی به این هدف است. این شامل موارد زیر می‌شود:

• برنامه‌های نگهداری پیشگیرانه و سفارشات کاری
  
  

• وظایف ممیزی و انطباق
  
  

• برنامه‌های خرید موجودی
  
  

• ارتقاء‌های برنامه‌ریزی‌شده تجهیزات
  
  

• برنامه‌های استخدام
  
  

اجرا (Do)

زمانی که برنامه خود را آماده کردید، باید آن را اجرا کنید. همان‌طور که گفته‌اید، عمل کنید.
 این مرحله زمانی است که داشتن ابزارهای ردیابی دارایی و فرآیندهای مناسب اهمیت زیادی پیدا می‌کند، زیرا پایه‌گذاری برای مرحله بعدی را فراهم می‌کند.

بررسی (Check)

بعد از این‌که مدتی به برنامه خود عمل کردید، وقت آن است که بررسی کنید. مطمئن شوید که:

• واقعاً همان‌طور که گفته بودید عمل کرده‌اید
  
  

• آنچه در سوابق شما دیده می‌شود با واقعیت تطابق دارد (و هیچ دستکاری دستی در آن‌ها انجام نشده است)
  
  

• برنامه منجر به نتایج مثبت شده است
  
  

جیسون (Jason) و خوان (Juan) می‌گویند که گزارش‌دهی منظم بخش کلیدی این مرحله است.
 جیسون می‌گوید:

«گزارش‌های خودکار روزانه برای خودتان تنظیم کنید.
 شما نمی‌توانید ۲۴ ساعته در محل حضور داشته باشید، بنابراین گزارش‌ها برای آگاهی از وضعیت دارایی‌ها در هر لحظه حیاتی هستند.»

جیسون همچنین انجام ممیزی حضوری از عملکرد دارایی‌ها را مفید دانسته است. این کار به او کمک می‌کرد تا اطمینان حاصل کند که داده‌ها تمیز، دقیق و مطابق با آنچه که در کف کارخانه اتفاق می‌افتد هستند.

جایگاه‌هایی که برنامه شما دچار مشکل شده را از طریق شناسایی پرچم‌های قرمز (Red Flags) در KPIs (ایمنی، هزینه‌ها، نرخ تولید، و کیفیت) پیدا کنید. آن‌ها را به شاخص‌های نگهداری متصل کرده و به بررسی وظایفی که کارایی ندارند بپردازید.

• آیا برای یک دارایی، برنامه نگهداری پیشگیرانه (PM) بیش از حد یا کم است؟
  
  

• آیا مبناهای پایش وضعیت شما درست تنظیم نشده‌اند؟
  
  

عمل (Act)

آخرین مرحله، اقدام بر اساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده است. برای هر بخش از برنامه شما چهار گزینه وجود دارد:

• حذف وظیفه غیرموثر
  
  

• اصلاح وظیفه برای بهبود نتایج
  
  

• یافتن راه‌هایی برای بهینه‌سازی وظیفه جهت دستیابی به بهره‌وری بیشتر
  
  

• اعلام پیروزی و پرسیدن «چه چیزی در مرحله بعدی است؟»
  
  

این مراحل به شما کمک می‌کنند تا داده‌ها را به‌طور مؤثر در برنامه‌های نگهداری دارایی خود به‌کار گیرید و بهبودهای مستمری در عملیات ایجاد کنید.

مثال استفاده از روش PDCA بر روی یک نقاله (Conveyor)

استفاده از داده‌ها برای طراحی با در نظر گرفتن قابلیت اطمینان

در این مرحله، ممکن است بخواهید کار را تمام کرده و با افتخار به خانه بروید. اما راه‌های دیگری نیز وجود دارد که می‌توانید از داده‌های کسب‌شده از دارایی‌ها برای بهبود عملیات خود استفاده کنید. یکی از این راه‌ها، طراحی با در نظر گرفتن قابلیت اطمینان است.

خوان به یاد می‌آورد زمانی که سازمان او در حال طراحی یک جایگزین گران‌قیمت برای یک دستگاه قدیمی بود:

«ما تمام خرابی‌های دستگاه را تحلیل کردیم و متوجه شدیم که ۲۰٪ از خرابی‌ها باعث ۸۰٪ زمان ازکارافتادگی شده است. دلیل آن این بود که دستگاه قادر به اجرای برخی از محصولات جدید نبود.»

داده‌ها به تیم خوان این امکان را داد تا زمان ازکارافتادگی را به وظایف خاص نگهداری ربط دهند. این باعث شد که قطعات معیوب را شناسایی کنند که مشکلاتی را ایجاد می‌کردند. دستگاه با در نظر گرفتن این قطعات طراحی مجدد شد. نتیجه این تغییرات، تجهیزاتی با چرخه عمر طولانی‌تر، نیاز به منابع کمتری برای نگهداری، دسترس‌پذیری بالاتر و تولید محصولات با کیفیت‌تر بود.

این مثال تنها سطحی از آنچه ممکن است را نشان می‌دهد. اگر می‌خواهید بیشتر درباره استفاده از داده‌های دارایی برای طراحی تجهیزات و مدیریت چرخه عمر بیاموزید، مقاله‌ای از مهندس قابلیت اطمینان مایکل بلانچارد در Plant Services را بررسی کنید.

یادگیری از اعداد: چرا ردیابی دارایی‌ها اهمیت دارد

داده‌های ردیابی دارایی ممکن است به راحتی به دست نیایند، اما زمانی که آن‌ها را به‌دست آوردید، باید از آن‌ها به‌درستی استفاده کنید. داشتن اندازه‌گیری‌ها، ابزارها و فرآیندهای مناسب برای جمع‌آوری داده‌های تمیز و استفاده بهینه از آن‌ها بسیار اهمیت دارد. این به شما این امکان را می‌دهد که بدون صرف زمان زیاد از داده‌ها بیشترین بهره را ببرید.

دستیابی به یکی از این عناصر درست، زمان‌بر است. این یک سفر است. فقط یادتان باشد که قدرت اعداد را در مسیر موفقیت نگهداری و کل سازمان در آغوش بگیرید.

Powered by Froala Editor